HISTORIEK EN UITVOERING VAN HYMNEN EN SIGNALEN

De Brabançonne

De titel van La Brabançonne had «La Bruxelloise» kunnen zijn indien de uitgever van de tekst van de «Chant national belge» (Belgisch nationaal lied) niet had laten opmerken aan auteur Jenneval* dat deze titel reeds bestond vóór de Revolutie van september 1830. François Van Campenhout (Brussel °1779 – 1848) componeerde de muziek van dit lied dat de revolte van de Belgen tegen de Hollandse bezetter symboliseert.

* Jenneval : Louis Alexandre Hyppolite Dechez of Dechet, geboren te Lyon in 1801, overleed in de streek van Lier op 19 oktober 1830 toen hij geraakt werd door een kanonkogel tijdens de gevechten tussen Belgen en Hollanders.

Woorden van de Brabançonne

O dierbaar België, ô heilig land der Vaadren
Onze ziel en ons hart, zij U gewijd !
Aanvaard ons kracht en het boloed van onz aadren !
Wees ons doel in arbeid en in strijd !
Bloei, ô land in eendracht niet te breken
Wees immer U zelf, en ongeknecht
Het woord getrouw dat ge ontbevreesd moogt spreken :
Voor Vorst, voor Vrijheid en voor Recht (3 x)

De Brabançonne bestaat uit een integrale en een verkorte versie. Op het nationaal grondgebied, wordt het Belgisch volkslied altijd als laatste gespeeld, na de buitenlandse hymnen (zie regel hieronder).

De integrale versie van de Brabançonne wordt gespeeld in volgende situaties:

• Tijdens plechtigheden in aanwezigheid van de Koning, van de Koningin of Leden van de Koninklijke Familie (het moment van uitvoering kan variëren in functie van de plechtigheid, van de opstelling, enz.);
• Op het einde van herdenkings- of vaderlandslievende plechtigheden;
• Voor een nationale of internationale sportmanifestatie;
• Tijdens een prijsuitreiking;
• Na een academische zitting;
• Na een religieuze dienst met militair of vaderlandslievend karakter;
• Tijdens begrafenissen met militaire eer (indien muziekkapel aanwezig), wanneer de lijkkist uit de lijkwagen wordt gehaald en neergelegd, onmiddellijk na het signaal Te Velde;
• Na een (religieuze) begrafenisdienst, vóór het buitendragen van de lijkkist of voor het vertrek van de Koning of Zijn Vertegenwoordiger;
• Tijdens de vlaggegroet, na het signaal Te Velde.

De verkorte versie van de Brabançonne wordt gespeeld in volgende omstandigheden:

• Bij aankomst van de Koning, van de Koningin of Leden van de Koninklijke Familie, onmiddellijk na het signaal Te Velde. De vertolking van de Brabançonne moet beëindigd worden net vóór de Vorsten of Leden van de Koninklijke Familie uit de wagen stappen.
• Bij aankomst van de Vertegenwoordiger van de Koning, onmiddellijk na het signaal (x maal) Geeft acht;
• Tijdens de in plaats stelling en vóór het vertrek van een embleem, onmiddellijk na het signaal Aan de emblemen – Aan het vaandel – Aan de standaard – Aan de vlag;
• Bij het sluiten van de ban, onmiddellijk na het signaal Sluit de ban.

Het volkslied van een ander land wordt gespeeld om een buitenlandse gast te vereren tijdens een bezoek of tijdens een bijzondere aanwezigheid. De hymnen van andere landen worden eveneens vertolkt tijdens plechtigheden met internationaal karakter. De volgorde van vertolking is opgesteld per alfabetische orde van benaming van deze landen in één van de officiële diplomatieke talen (Frans en Engels). Wanneer in een land een van deze talen officieel is, wordt de opeenvolging van hymnen gemaakt in deze taal (dus in de Franse volgorde in België). Niettemin, sommige grote instellingen (bv: NAVO, UNO) wijken af van deze regel en gebruiken de Engelse taal.

Europese hymne

In 1972 verkiest de Europese Raad om van de finale van de 9de Symfonie van Ludwig van Beethoven zijn hymne te maken. Dertien jaar later officialiseren de Staats- en regeringshoofden van de Europese Unie deze hymne zonder woorden. Het is niet voorzien om de nationale volksliederen te vervangen maar wel om de te delen waarden en diversiteiten in de Unie te eren.

Hymne van de NAVO

Gecomponeerd door luitenant-kolonel André Reichling, kapelmeester van de Militaire Muziekkapel van het Groot Hertogdom Luxemburg; deze hymne wordt gespeeld tijdens een bezoek van hoge dignitarissen van de NAVO. Zijn vertolking gebeurt altijd vóór de nationale volksliederen en mag hen nooit vervangen.

De Belgische militaire marsen zijn ongetwijfeld een rijk patrimonium, geërfd of geschreven door hedendaagse componisten. De specificiteit ervan is het gebruik van de ruiterijtrompet in alle militaire marsen. Dit typisch Belgisch instrument heeft de specifieke eigenschap in twee toonaarden bespeeld te kunnen worden (si mol en mi mol). De overgang van de ene toonaard naar de andere gebeurt door de rotatie van een, op het instrument gemonteerd ventiel.

Traditiegetrouw zijn de marsen in een van deze toonaarden gecomponeerd; voor de eenheden te paard (Cavalerie, Artillerie et Logistiek*) in mi mol, voor de Infanterie, Genie, Transmissies, Luchtmacht, Marine en Medische Dienst in si mol. Dezelfde regel is van toepassing voor de verschillende wapenscholen.

* Omdat de Logistiek ontstaan is uit verschillende diensten en wapens (Transport, Ravitaillering, Ordonnans, Genie, Transmissies), werden sommige marsen in si mol gecomponeerd.

Ritornellen

In de militaire muzikale definitie is het ritornel een deel van een mars. In principe stemt het overeen met het introductiesignaal van het hoofdthema ervan. Het ritornel wordt gespeeld door het trompetterkorps of door de voltallige formatie, onmiddellijk nadat het specifieke signaal ter ere van de militaire autoriteit werd vertolkt (zie Belgische signalen). Het uit te voeren ritornel is deze van de eenheid (wapen/macht) van de militaire autoriteit. Het wordt altijd vertolkt in dezelfde toonaard dan de mars (si b of mi b).

Belgische signalen

Tijdens de 19^de eeuw, tot in de periode tussen de twee Wereldoorlogen, werden alle signalen geblazen op klaroen bij de infanterie of op ruiterijtrompet in de eenheden te paard. De elektrificatie en de ontwikkeling van andere communicatiemiddelen, waaronder de telefoon, zorgden ervoor om deze traditie te laten verdwijnen. De enige uitzonderingen, die de modernisatie konden overleven, zijn de signalen die vóór of tijdens parades of plechtigheden vertolkt worden.

Geeft acht

Het aantal geblazen Geeft acht is verbonden aan de graad, omwille van de functie of nationaliteit van de militair aan wie de eer wordt bewezen – 1 x brigadegeneraal (brigadecommandant); 2 x generaal-majoor; 3 x luitenant-generaal; 4 x generaal – (of gelijkwaardige graden).

De signalen werden opgenomen in si mol (si b) en in mi mol (mi b). Dit signaal wordt gespeeld in dezelfde toonaard dan deze van de mars of ritornel.

Aan de Korpscommandant

Dit signaal wordt enkel gespeeld om de Korpscommandant muzikaal te ontvangen tijdens een wapenschouwing. Het signaal wordt gespeeld in dezelfde toonaard als het ritornel die deze opvolgt.

Aan de Minister van Defensie

Dit signaal wordt enkel voor de Minister van Defensie gespeeld bij ontvangst door aanwezige militaire autoriteiten en door de commandant van de troepen. Dit specifieke signaal wordt nooit gevolgd door een ritornel.

Oproepen

Oproepen is eveneens een protocollair signaal om personaliteiten te ontvangen. Het wordt gespeeld bij aankomst van de voorzitters van de Kamer van Volksvertegenwoordigers en van de Senaat, van de eerste minister, van een andere minister dan de minister van Defensie, van een gouverneur, van een volksvertegenwoordiger of senator, van een burgemeester. Deze muzikale eerbewijzen worden ook gespeeld voor buitenlandse autoriteiten van dezelfde rang alsook voor hoge internationale dignitarissen (Voorzitter Europese Commissie, Secretaris-generaal UNO/NAVO, enz.).

Aan het embleem (Aan het Vaandel – Aan de Standaard – Aan de Vlag)

Wordt gespeeld voor de in plaats stelling van een embleem tijdens een plechtigheid alsook voor zijn vertrek op het einde ervan. Dit signaal wordt gevolgd door de korte versie van de Brabançonne.

Open de Ban – Sluit de Ban

Het openen en het sluiten van de ban worden gespeeld voor de officiële erkenning van een militaire autoriteit vanaf de functie van korpscommandant. Deze signalen worden ook geblazen tijdens het overhandigen van eervolle onderscheidingen in de nationale orden alsook voor de militaire kruisen.

Het sluiten van de ban wordt gevolgd door de uitvoering van de verkorte versie van de Brabançonne.

Te Velde

De eerste schriftelijke sporen van Te Velde zijn hernomen in het «Imperiaal Decreet van 24 Messidor An XII (13 juli 1804) betreffende de publieke plechtigheden, voorrangen, burger en militaire eerbewijzen» (vrije vertaling). Toen werd Te Velde geslagen op een trommel en niet gespeeld op een trompet of een ander blaasinstrument en werd gebruikt om de eer te bewijzen aan een hoge autoriteit.

België heeft deze muzikale traditie hernomen door Te Velde op klaroen of op ruiterijtrompet te spelen. Dit signaal wordt zowel geblazen om de aankomst en het vertrek van de Vorsten en Leden van de Koninklijke Familie of buitenlandse Staatshoofden aan te kondigen als tijdens vaderlandslievende plechtigheden. Twee versies bestaan, de korte en de integrale.

De korte versie wordt gespeeld in volgende omstandigheden:

• Aankomst van de Koning, van de Koningin of een Lid van de Koninklijke Familie. Deze wordt onmiddellijk gevolgd door de verkorte versie van de Brabançonne;
• Vertrek van de Koning, van de Koningin of een Lid van de Koninklijke Familie, zonder andere muzikale eerbewijzen. Te Velde wordt geblazen van zodra de koninklijke of prinselijke stoet zich in beweging zet en de plaats verlaat van de ceremonie.
• Aankomst en vertrek van een buitenlandse Staatshoofd. De trompetters spelen de muzikale eerbewijzen van zodra het Staatshoofd op de loopbrug van het vliegtuig aankomt of bestijgt bij vertrek. Als de verplaatsing per voertuig geschiedt, dan zullen de eerbewijzen beëindigd worden vóór de wagen stopt of van zodra hij begint te rijden bij vertrek.

De integrale versie wordt gespeeld in volgende omstandigheden:

• Tijdens de vlaggengroet. Deze mag gevolgd worden door het nationaal volkslied;
• Tijdens begrafenissen met militair eerbewijs. De trompetters beginnen het signaal te spelen van zodra de lijkkist uit de lijkwagen gehaald wordt en op een draagberrie of op de grond neergelegd wordt of tijdens het buiten dragen van de overledene wanneer de eerbewijzen aan de woning van de overledene gespeeld worden, aan de rouwkapel of aan het funerarium;
• Tijdens de consecratie bij een religieuze dienst;
• Tijdens het neerleggen van bloemen aan het Graf van de Onbekende Soldaat, alleen wanneer de Herdenkingsvlam aangewakkerd wordt. Te Velde wordt geblazen onmiddellijk nadat de hoogste aanwezige autoriteit een krans of ruiker neergelegd heeft. Tijdens de eventuele andere bloemen neerleggingen wordt gelegenheidsmuziek gespeeld indien een muziekkapel aanwezig is

Last Post

Vanaf haar onafhankelijkheid tot de Eerste Wereldoorlog had België niet te lijden onder conflicten. De noodzaak om een specifiek signaal te hebben om de gesneuvelden te herdenken had zich niet gesteld.
In het Verenigd Koninkrijk en in de Verenigde Staten bestonden specifieke trompetsignalen. In 1919,Honoré Hendrickx (kapelmeester bij het 4de Linieregiment vanaf 1920 en in 1940 bij het 12 de Linieregiment) componeerde de Last Post. Vermoedelijk werd de titel gegeven ter nagedachtenis van de soldaten van de Commenweatlh die in de westhoek sneuvelden.

De Last Post wordt gespeeld in volgende omstandigheden:

• bij een bloemneerlegging aan het Graf van de Onbekende Soldaat wanneer de Herdenkingsvlam niet wordt aangewakkerd. De Last Post wordt gespeeld onmiddellijk na de neerlegging van een krans of ruiker door de hoogst aanwezige autoriteit. Tijdens de verdere neerlegging van bloemen zal door een muzikale formatie (indien aanwezig) gelegenheidsmuziek worden vertolkt.
• Bij een bloemneerlegging aan een dodenmonument.

De hieronder opgenomen buitenlandse signalen worden uitgevoerd bij herdenkingsplechtigheden ter nagedachtenis van militairen uit het betreffende land, gesneuveld op Belgisch grondgebied tijdens een van de twee Wereldoorlogen. Ze kunnen worden gespeeld op kerkhoven (Henri-Chapelle, Waregem, Ieper, enz.), aan monumenten opgericht ter herinnering van deze soldaten, in religieuze gebouwen, enz. In principe worden de muzikale eerbewijzen volgens de betreffende protocollaire regels in dat land vertolkt.

Last Post (UK)

Oorspronkelijk, in de 17^de en 18^de eeuw, werd de Last Post gespeeld om de laatste activiteit van de dag aan te geven. Een gegradueerde en een trompetter gingen van schildwacht naar schildwacht om zich ervan te verzekeren dat iedereen op post was. Eens aangekomen in de laatste wachtpost, speelde de trompetter de Last Post om alle activiteiten te beëindigen, en de nachtrust te laten beginnen. Op het einde van de jaren 1800 veranderde de betekenis van de Last Post. Dit signaal werd een muzikaal eerbetoon aan gesneuvelde soldaten. Het symboliseerde het laatste afscheid aan de soldaat, en het begin van eeuwige rust.

De Britse versie van de Last Post werd dagelijks gespeeld sinds 1 juli 1928 te Ieper (met een onderbreking van 20 mei 1940 tot 6 september 1944), onder de Menenpoort ter nagedachtenis van de militairen van het Britse Commonwealth gesneuveld in de Westhoek en in de Ieper Salient.

De Reveille of Rouse, het omgekeerde van de Last Post, werd als signaal gebruikt voor het wekken van de troepen en het was tegelijk het startsein om de dagelijkse activiteiten aan te vatten. Door de jaren heen werd ook dit een muzikaal signaal tijdens herdenkingsplechtigheden. Het wordt vertolkt na een minuut stilte volgend op de Last Post, of na het Lament.

Raar genoeg, is het Franse signaal Aux Morts (Aan de Doden) relatief recent. Geschreven in 1931 door Commandant Dupont, Kapelmeester van de Republikeinse Garde, werd het geofficialiseerd het daaropvolgende jaar en zal worden vertolkt tijdens elke herdenking aan de Grote Oorlog en tijdens de aanwakkering van de Herdenkingsvlam aan de Triomfboog.

Dit signaal wordt uitgevoerd tijdens plechtigheden ter nagedachtenis van Franse gesneuvelde militairen en deze uit de oude koloniën.

Aux Morts wordt onder anderen gespeeld tijdens herdenkingsplechtigheden aan het Graf van de Onbekende Poilu te Laken.

.

De geschiedenis van Taps gaat terug tot in de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865). Kolonel Daniel Butterfield, geholpen door de trompetter van zijn brigade, Oliver Willcox Norton, liet zich inspireren door het signaal Doven der lichten om te komen tot de compositie van Taps. Na het conflict werd dit signaal geofficialiseerd, en gebruikt als muzikaal eerbetoon ter nagedachtenis van alle Amerikaanse slachtoffers, gesneuveld op alle gevechtstheaters.

In België wordt de Taps naar het Britse en Franse voorbeeld vertolkt tijdens plechtigheden ter nagedachtenis van de gesneuvelde GI’s tijdens de twee Wereldoorlogen.